İltihap, vücudun iyileşmesini ve kendisini zarardan korumasını sağlayan doğal bir süreçtir. Ancak kronikleşirse zamanla doku ve organları olumsuz etkileyerek birçok önemli hastalığın oluşumuna zemin hazırlayabilir. Kötü beslenme alışkanlıkları da iltihaba yol açabilir veya mevcut iltihabı daha kötüleştirebilir. Trans-doymuş yağ ve-veya yüksek fruktozlu mısır şurubu içeren her türlü işlenmiş ve paketlenmiş hazır gıdalar, kızartmalar, tam yağlı mandıra ürünleri, beyaz ekmek, pirinç, makarna gibi rafine karbonhidratlar vücutta iltihaba neden olabilen besinlerin başlıcalarıdır. Öte yandan antioksidan yüklü besinler tüketerek, zencefil ve zerdeçal gibi şifalı bitkileri günlük diyetinize ekleyerek ve düzenli kürler uygulayarak iltihabı kontrol altında tutabilirsiniz.
İltihaba neden olan hastalıklar
İltihaba neden olan hastalıklar 2 grupta ele alınır:
Akut İltihap
Akut iltihaba yol açan hastalıklar genelde “-it ile biten bir isme sahiptir.
Sistit: Mesane iltihabı
Bronşit: Bronşların iltihabı
Otitis media: Orta kulak iltihabı
Dermatit: Cilt iltihabı
Mastit: Meme iltihabı
Sinüzit: Yüz kemiklerindeki boşlukların iltihabı
Menenjit: Beyin zarı iltihabı
İltihap nedir? Neden olur? Belirtileri, tedavisi ve kurutan diyetler
Soğuk algınlığı veya gripten kaynaklanan boğaz ağrısı, aşırı egzersiz ve fiziksel travma da akut iltihap geliştirebilir. Akut iltihap (enflamasyon) hızlı başlar, kısa sürede şiddetlenir ve en fazla 2-6 hafta sürer. Zararlı bakteri-virüs veya doku hasarına verilen tepkidir.
Kronik iltihap
Akut iltihabın kısa vadede hayat kurtarıcı özelliği, iltihaplanma birçok faktörden ötürü süreklilik kazanırsa uzun vadede pek çok rahatsızlığa zemin hazırlar. Bağışıklık sistemi iltihapla uzun süre mücadele ederse hem güç kaybederek savunmasız kalır hem de Haşimato (tiroit hastalığı), bağırsak iltihabı, multipl skleroz ve bazı eklem romatizmaları gibi otoimmün hastalıklara yol açabilir.
İltihap süreci sistematikleştiğinde, aylarca ve yıllarca sürdüğünde beyaz kan hücrelerinin kimyasal silahları, bu defa kronik hastalıkları tetikleyebilir. Bu hastalıkların bazıları şunlardır:
Damar sertliği
Kalp hastalığı
Kanser
Artrit (eklem iltihabı)
Metabolik sendrom
Parkinson veya Alzheimer
Astım veya KOAH
İltihaplı bağırsak hastalıkları (Ülseratif kolit ve Crohn)
Diyabet (Sedef hastalığı)
Egzama
Obezite, kronik iltihaba ve dolayısıyla yukarıdaki hastalıkların gelişme olasılığına yol açabilir. Ayrıca tüberküloz (verem hastalığı), peridontit (ilerlemiş diş eti iltihabı), aktif hepatit B, saman nezlesi (alerjik rinit) gibi hastalıklar da kronik iltihaba neden olabilir.
Kronik iltihabın kapsamı ve etkileri, iltihabın kaynağına ve vücudun hasarı onarabilme ve üstesinden gelme kabiliyetine göre değişebilir. Kronik enflamatuar hastalıklar dünyadaki en önemli ölüm nedenidir.
İltihaba neden olan gıdalar
Sağlıksız-dengesiz beslenme alışkanlığı vücutta iltihap riskini artırır ve mevcut iltihap sürecini kronikleştirip ciddi sağlık sorunları geliştirebilir. Vücudumuzda iltihabı tetikleyen en önemli besin maddeleri şunlardır:
Rafine (işlenmiş-basit) karbonhidratlar
Beyaz ekmek gibi un ürünleri, beyaz patates (patates püresi veya kızartması gibi) ve kraker, kurabiye gibi işlenmiş, hazır gıdalar besleyiciliklerinin ve liflerinin çoğunu veya tamamını kaybetmişlerdir. İşlenmemiş yüksek lifli karbonhidratlar ise dengeli tüketilmelidir.
Endüstriyel şekerler
Yüksek fruktozlu mısır şurubu içeren tüm hazır tatlılar, hamur işleri; beyaz sofra şekeri, aspartam (yapay tatlandırıcılar) ve agave şurubu gibi rafine edilip işlenmiş şekerlerdir. Bunlar sıkça tüketildiğinde omega-3 asitlerinin anti-enflamatuar etkisini önleyebilir.
Aspartam zararları konusunda tartışmalıdır ancak içeriğindeki kimyasallara duyarlı kişilerde iltihabı tetikleyebildiği saptanmıştır.
Yüksek fruktozlu mısır şurubu içeren tüm gıdalar iltihaba neden olabilir
Margarinler ve trans yağlar
Soya fasulyesi ve mısır yağı gibi trans yağları içeren işlenmiş ve paketlenmiş besinlerin tümü iltihabı tetikler. Sağlığa son derece zararlı bu yağlar, pizza, hamburger, börekler gibi hazır gıdalar; cips, patlamış mısır, kızarmış patates, bisküvi, çikolata, kraker gibi abur cuburlar, dondurulmuş yemekler ve mayonezler de kullanılmaktadır. Bitkisel-hayvansal yağlardan üretilen margarinler ve bunlarla üretilen ürünler sakıncalıdır. Ayrıca;
Tam yağlı mandıra ürünleri: Süt kaymak, peynir vb.
İşlenmiş kırmızı et: Hazır köfte, salam, sucuk gibi işlenmiş etler; ayrıca kümes hayvanlarının derisi
Kızartmalar: Patates, karnabahar, et, balık vb.
Hazır içecekler: Meyve suları, buzlu çaylar, asitli içecekler, meyveli soda
Ve aşırı alkol tüketimi vücutta iltihap oluşumunu tetikleyebilir.
Mono sodyum glutamat (MSG) hazır Asya yemeklerinde ve soya soslarında yaygın bulunan lezzet artırıcı bir gıda katkı maddesidir. Ayrıca hızlı yiyeceklere, hazır çorba ve çorba karışımlarına, salata soslarına ve şarküteri etlerine eklenebilir. Bu gıdalar tüketildiğinde kronik iltihabı tetikleyebilir ve karaciğeri etkileyebilir. Bir ürün almadan önce neler içerdiğine bakın.
Vücuttan iltihap nasıl atılır?
Tıbbi tedavisinde steroidal olmayan antienflamatuar (aspirin gibi) ve kortikosteroid ilaçlar kullanılabilir. Öte yandan beslenme ve yaşam tarzı alışkanlıklarının değiştirilmesi, tüm iltihap tetikleyicilerinin ortadan kaldırılmasına ve kronik iltihapların azalmasına yardımcı olabilir.
İltihabı önleyen besinler
Zeytinyağı
Lahana, Brüksel lahanası, brokoli, karnabahar ve ıspanak gibi yapraklı sebzeler; domates
Somon, sardalye ve uskumru gibi yağlı balıklar
Fındık, badem, ceviz gibi kuruyemişler
Bitter çikolata
Avokado ve zeytin gibi yağlı meyveler
Lifli meyveler; özellikle kiraz, çilek, yaban mersini, elma ve portakal
Maş fasulyesi
Sarımsak
Çemen, kırmızıbiber gibi baharatlar
Yeşil çay
Kırmızı şarap (kadınlara günde 1, erkeklere 2 kadeh)
Balık yağı, kurkumin (zerdeçalın bir bileşeni) gibi takviyeler
Magnezyum, D vitamini, E vitamini, çinko ve selenyum gibi mikro-besinler içeren tüm yiyecek ve takviyeler
İltihaba iyi gelen ve kurutan şifalı bitkiler
Zencefil
Bu şifalı bitki yüzlerce yıldır hazımsızlık, kabızlık, kolik ve diğer mide-bağırsak sorunlarının yanı sıra romatoid artrit ağrısını tedavide kullanılmaktadır. Kolayca uygulayabileceğiniz bir kürle kronik iltihapları vücudunuzdan uzak tutabilirsiniz.
Zencefil kürü: 1,5 bardak suyu kaynatıp içine bir parça (yaklaşık 4 gr.) kök zencefili atın ve 5 dakika daha kaynatın. Ilıyınca süzüp kahvaltıdan 15 dakika önce aç karnına için. Bu kürü 21 gün boyunca uygulamalısınız. İsterseniz her ay uygulayabilirsiniz. Ayrıca toz zencefili yemek ve içeceklerinize baharat gibi katabilirsiniz.
Zerdeçal
Zerdeçalda bulunan kurkumin maddesi iltihap dâhil, birçok hastalık ve rahatsızlığın tedavisinde etkilidir. Her gün düzenli zerdeçal tüketmek vücudun bağışıklık sistemini güçlendirir. İltihaplara karşı dayanıklılık ve direnç kazandırır. Çorbalara, yemeklere baharat olarak katılabilir.
Zerdeçal kürü: Bir bardak suyu kaynattıktan sonra içine bir tutam toz zerdeçal atıp iyice demlenmesi için üzerini örtün. Her sabah aç karnına ılık için.
Tarçın
Tarçın pek çok faydasının yanı sıra en güçlü iltihap kurutucu bitkilerdendir. Tüm ev yapımı sütlü ve unlu tatlılarda baharat olarak kullanılabilir. Dilimlenmiş elma, muz gibi meyvelerin üzerine serpilebilir. Balla karıştırılıp macun gibi her sabah aç karnına 1 kaşık yenilebilir. Tüm bitki çaylarına eklenebilir ve ayrıca tek başına çayı yapılabilir. Düzenli aralıklarla tüketimi vücudu dış ajanlara karşı güçlü tutar ve iltihap sürecini kısaltır veya önler.
Şeytan pençesi
Özellikle artrit gibi kronikleşmiş iltihapların kurutulmasında kullanılır. Bu bitki ağrılı osteoartrit ve sırt ağrılarının tedavisine uygun görülmüştür. Doktor tavsiyesiyle eczanelerden takviye ilaç olarak temin edilebilir. Kullanım talimatına uygun dozlarda alınmalıdır. Ayrıca aktarlardan temin edebileceğiniz şeytan pençesi kökünden evde çay hazırlayıp aralıklı olarak 1 haftalık kürler uygulayabilirsiniz.
Şeytan pençesi kürü: 2,5 çay bardağı kaynatılmış suya 1 çay kaşığı öğütülmüş şeytan pençesi ekleyip üzerini örtün. Bitkinin kökü çok sert olduğundan demlenmesi 8 saat sürer. Sonra süzüp için. Taze tüketilmesi gerektiğinden kür uygulamalarında 1 gün önce hazırlanmalıdır.
İltihap diyeti
İltihap önleyici diyetler ile iltihap gelişimiyle başa çıkabilirsiniz. Anti-enflamatuar diyetiniz her öğünde sağlıklı bir protein, karbonhidrat ve yağ sağlamalıdır. Vücudunuzun vitamin, mineral, lif ve su ihtiyacını da karşıladığından emin olun. Bu diyetlerden düşük glisemik (karbonhidrat) diyeti özellikle obez kişilerde iltihabı azaltır. Vegan-vejetaryen diyet de vücuttaki iltihabı kontrolde tutar. En ideal iltihap diyeti meyveler, sebzeler, kabuklu yemişler, tam tahıllar, balıklar ve sağlıklı yağlar açısından yüksek Akdeniz diyetidir.
Memede iltihap (Mastit) nasıl geçer?
İltihap gelişimine rağmen emzirmek aslında iltihabın önlenmesine yardımcı olabilir ancak emzirme esnasında göğüslerin tamamen boşaldığından ve bebeğin düzgünce göğse yanaştırıldığından emin olunmalıdır. Gerekirse emzirme pozisyonları değiştirilmelidir. Bu pozisyonları sağlık ocaklarından öğrenebilirsiniz.
Bebeğinizi emzirmekten vazgeçmeyin. Emzirme olmuyorsa mutlaka elle veya pompayla sütün boşaltılması gereklidir.
Kişisel bakım: Bol bol dinlenin, her emzirme sonrası göğüs uçlarını ılık ve duru suyla yıkayıp doktorun önerdiği kremleri kullanın. Günde yaklaşık 2 litre su için ve sık dinlenin.
Meme iltihabı kürü
Lahana yapraklarını en az 30 dk. buzdolabında tutup göğsünüzü soğuk yapraklarla sarın. Yaprak soğukluğunu kaybettikçe yenisiyle değiştirin ve bunu iltihaptan tamamen kurtulana kadar birkaç kez yapın.
Mastit genelde annelerin emzirdikleri ilk birkaç haftada yaşanır; fakat sonrasında da görülebilir. Erken tedavisi komplikasyonları önlemek için çok önemlidir. Bu nedenle doktora görünmekte fayda vardır.
Midede iltihap (gastrit) nasıl geçer?
Az-sık yiyin: Tekrarlayan hazımsızlık hissederseniz, mide asidinin etkilerini hafifletmek için günlük öğünlerinizi 5-6’ya bölüp porsiyonları küçültün.
Tahriş edici yiyeceklerden kaçının: Midenizi tahriş edebilecek özellikle baharatlı, asitli, kızartılmış veya yağlı yiyeceklerden kaçının.
Alkolden uzak durun. Alkol midenizin mukoza zarını tahriş edebilir.
Kullandığınız ağrı kesiciyi değiştirin: Gastrit riskinizi artıran ağrı kesiciler kullanıyorsanız, doktorunuza yan etkisi daha düşük ağrı kesicileri danışın.
Papatya çayı için: Bir hafta boyunca her gün 1 fincan papatya çayı için ya da nane yaprağı çiğneyin.
Mide iltihabı (mide-gastrit gribi) bakteri-virüs enfeksiyonu sonucu gelişir. Bu mikroplar kirli yiyecek ve su aracılığıyla yayılarak insandan insana bulaşabilir. Enfeksiyon türüne göre 2-10 gün sürebilir. Bu mikroplardan korunmak için sık sık sabun ve suyla ellerinizi iyice yıkayın ve tamamen pişirilmiş etler yiyin. Mide iltihabı nadiren de olsa mide kanserine dönüşebilir.
Dişteki iltihap nasıl geçer?
Dişteki iltihabı önlemenin en basit yolu, iltihaba (apseye) neden olabilen diş çürümesini engellemektir. Bu da günde en az 2 kez dişleri fırçalamak, diş ipi kullanmak gibi iyi bir ağız-diş bakımıyla gerçekleştirilebilir.
Çürük diş nedeniyle gelişen iltihap tedavi edilmediğinde oluşan bakteriler enfeksiyona yol açarak çevre kemiğe ve köke yayılır. Enfeksiyon kemiğe yayılırsa diş kaybedilebilir. Adaçayı, papatya gibi bitkilerle gargara yapmak, karanfil çiğnemek ve su teresi yemek diş iltihabının gelişmesini durdurabilir.
Diş iltihabı tedavi edilmezse iltihap beyin ve kalbe yayılarak ciddi sorunlara yol açabilir.
Diş çekimi sonrası iltihap (alveolit)
Alveolit, diş çekildikten sonra oluşan boşluğun iltihaplanmasıyla gelişir. Bunu önlemek için;
Sigara ve alkol kullanımını kısıtlayın
Yarada pıhtılaşma tamamlanmadan gargara yapmayın
Çekim boşluğuna (özellikle alt dişlere) yemek girip birikmesine izin vermeyin, ağzınızı sık sık suyla çalkalayın
Diş çekimi sonrası doktorun direktiflerine harfiyen uyun.
Diş eti iltihabı
Diş eti iltihabını önlemenin en kolay yolu düzenli ağız-diş bakımıdır. Her sabah kaya tuzlu suyla gargara yapmak son derece etkilidir. Ayrıca dişetlerine zerdeçal veya aloe vera ile masaj yapabilirsiniz.
Diş eti iltihabının nedeni genelde dişlerde oluşan bakteri kalıntılarıdır. Önlem alınmazsa kronikleşebilir ve diş kaybına yol açabilir. Diş eti iltihabı tıbbi yöntemle antiseptik tabletler ve gargaralar reçete edilerek tedavi edilir. Ayrıca gerek görülürse diş taşı temizleme ve kök düzeltme uygulamaları kullanılabilir. Bazı durumlarda diş ve diş eti dokusunu ameliyatla düzeltmek gerekebilir.
İltihap için öneriler ve uyarılar
İltihap önleyici yiyeceklerin alımını artırıp geliştiren yiyeceklerden uzak durun.
Sigara kullanmayın ve alkol tüketimini sınırlayın.
Antibiyotik ve NSAİİ ilaç alımını en aza indirin.
Düzenli egzersiz yapın.
Uykunuzu alın.
Stresten kaçınmak için yoga ve meditasyon yapın.